Landgoederen, particulier grondbezit en maatschappelijk belang
Brabant kent een rijk verleden en een prachtig landschap met veel natuurschoon zoals hei, vennen, beekdalen, rustieke landgoederen en prachtige natuurterreinen. Verenigingen, overheden, maar vooral veel particulieren houden deze landelijke of bosrijke gebieden en landgoederen in stand.
Landgoederen zijn enorm divers in omvang, geschiedenis, diversiteit van gebouwen en landschappelijke kenmerken en in hun activiteiten. We spreken dan over een stuk landbouwgrond, bos of natuur, met of zonder water, al dan niet met landhuis of een NSW-status, in het buitengebied, dat als een geheel wordt beheerd. Uiteindelijk bepaalt de visuele samenhang van verschillende elementen dat het geheel herkenbaar maakt als landgoed.
De landgoederen van de leden van BPG Vereniging landelijke Brabant liggen verspreid over heel Noord-Brabant. Bij elkaar meer dan 17.000 ha. Ongeveer de helft bestaat uit landbouwgrond en de rest uit bos en natuurterrein. De BPG-leden zijn zeer verscheiden. Er zijn grote en kleine landgoederen, natuurlijke personen en rechtspersonen (zoals stichtingen, Bv’s), particulier of semi-particulier (TBO’s en ANBI stichtingen) en NSW-landgoedeigenaren.
Al eeuwenlang geven particulieren met groot enthousiasme en inzet vorm aan het Brabantse landschap door het voeren van een evenwichtig en gevarieerd beheer. Particulier grondbezit en beheer spelen een cruciale rol in het behouden en verder ontwikkelen van een aantrekkelijk en economisch vitaal landelijk gebied.
Het maatschappelijk belang van particulier grondeigendom
Waarom is dat belangrijk? Privé eigendom is in het belang zowel van de individu als van de maatschappij. ‘Particulier’ betekent hier dat iets door (een groep) burgers en niet als overheid is georganiseerd.
BPG stimuleert eigen grondbezit, de instandhouding en de ontwikkeling van (nieuwe) landgoederen. BPG wil een eigen landgoed voor elke Brabander die dat wenst tot een bereikbaar ideaal maken .
Particulier beheer van een landgoed kenmerkt zich veelal door een persoonlijke betrokkenheid, maatschappelijke verantwoordelijkheid en een zakelijke basis. Eigen bezit (huis, grond) en eigen beheer bieden zekerheid en stabiliteit aan de eigenaar (en zijn gezin), het geeft hem of haar vrijheid voor het ontplooien van eigen initiatief en onafhankelijkheid. Het feit dat de eigenaar zelf verantwoordelijk is voor zijn bezit, garandeert tot op grote hoogte een behoorlijk onderhoud, een zorgvuldige omgang met schaarse middelen en een stabiele belegging en vermogensvorming. De bezitter moet zelfstandig (leren) denken, handelen en beslissen, terwijl dit in de rest van de samenleving steeds meer gescheiden wordt. Eigen grondbezit kan ook een oase zijn te midden van de al te grote collectivering van behoeftebevrediging.
Eigen duurzaam bezit stimuleert verantwoordelijkheidsbesef waarmee de samenleving haar voordeel doet. Mensen die verantwoordelijk zijn voor hun eigen landgoed, hoe klein ook, zijn hierdoor actief betrokken bij de samenleving. Zij gaan daarom ook zeer actief om met allerlei maatschappeijke thema’s. In Nederland wordt door het vrijwillige deelname van burgers in particulier initiatief, een groot deel van de diensten van de verzorgingsstaat geleverd, in al haar verscheidenheid. Langs de weg van de eigendom en beheer ontstaan er in brede lagen van de bevolking de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op de gang van zaken in de maatschappij en ontstaat er meer belangstelling voor de politieke besluitvorming. Zij zijn en worden participerende burgers met een nauwer onderling contact. Hierdoor krijgt de al lang bestaande participatiemaatschappij mede vorm.
Er zijn ook (grote) particuliere beleggingsinstellingen die grond zoals landgoederen, beleggen en die in (erf)pacht uitgeven. Zij worden weer door andere motieven gedreven.
Vele maatschappelijke ondernemingen, zoals het Brabants Landschap, zijn ontstaan uit particulier initiatieven. Particulier initiatief levert meer innovatie en nieuwe initiatieven op maar ook een grote differentiatie aan natuur, landschap, mede door andere keuzes van beheer.
Land in vertrouwde hand draagt bij aan de participatie maatschappij.
Wat is een ‘landgoed’ voor BPG?
Een landgoed combineert in het algemeen verschillende elementen als grond, bos, lanen, water, natuur, jacht, cultuurhistorie, huis met erf, tuin of bijgebouwen, met meerdere functies als landbouw, bosbouw, recreatie of een andere economische drager.
Landgoederen zijn enorm divers in omvang, geschiedenis en hebben een verscheidenheid aan gebouwen, landschappelijke kenmerken en activiteiten. De visuele samenhang van verschillende elementen en integraal beheer maken het geheel herkenbaar als landgoed:
- Een stuk landbouwgrond, bos of natuur, met of zonder water, in het buitengebied, al dan niet met landhuis, of een NSWstatus, dat als een geheel wordt beheerd
- Met één of meer functies als landbouw, bosbouw, cultuurhistorie, landschap, natuurbeheer, werken, bewoning, recreatie en jacht.
- Van historisch gegroeid (kastelen, havezaten, buitenplaatsen) tot gewone nieuwe landgoederen
- Waar de eigenaar al dan niet inkomsten uit kan genereren; Sommigen hebben geen economische dragers nodig en genieten gewoon
- In particulier eigendom (van natuurlijke of rechtspersonen (niet overheid))
- De exploitatie wordt in eigen beheer gedaan of uitbesteed aan een rentmeester
In wettelijke regelingen worden weer specifieke eisen gesteld aan landgoederen om in aanmerking te komen voor fiscale voordelen. Als een landgoed daaraan voldoet worden deze ook wel aangeduid als ‘NSW_landgoederen’ of planologische ‘nieuwe landgoederen‘.
Particulier of semi-particulier?
In de beleving zou je kunnen spreken van semi-particulier als – bij de wijze waarop het grondbezit gefinancierd is of inkomsten verwerft – meer dan 50% afkomstig is uit publieke middelen (overheid). Of als publieke organisaties het grondbezit domineren. Denk daarbij aan een stichting als Brabants Landschap of een vereniging als Natuurmonumenten.
Rol overheid
Het is aan de overheid goede voorwaarden te scheppen voor particulier grondbezit. (vergelijk dat met eigen huis bezit).